ГРАНАТ

Өнөөдөр сонины 2006.06.02-ны дугаарт сэтгүүлч Б.Долзодмаагийн бичсэнээр “Жаал хүү гранат бариад гүйж явсан ноцтой явдал болж. Сvхбаатар дvvргийн ХIY хорооны нутаг Долоон буудлын автобусны буудлын ар талд уг гранат байсан бөгөөд цагдаагийнхан эргэн тойрныг хамгаалалтад авч. Автобусны буудлын ар талд болохоор тэр хавиар хvн ихтэй байсан нь тvгшvvр төрvvлэм байж. Цэнэгтэй
vгvйг нь гаднаас нь хараад тогтоох боломжгvй аж. Хэрэв дэлбэрвэл хааш хаашаа 50 метрийн хvрээг хамрах учраас аюултай нь тодорхой. Хамгийн анх энэ гранат тэр хавийн нэгэн айлын хашаанаас олдож. Хашаанд нь ус дvvрч газар ухах vеэр гранат гарч ирснийг бяцхан хvv нь гартаа атгачихсан явж. Vvнийг харсан гэрийн эзэн яаран сандран хорооны цагдаагийн хэсэгт гранатыг хvлээлгэж өгч. Цагдаагийнхан ч гранатыг хараад бас сандралдаж. Хvнээс зайдуу аюул багатай хэмээн хогийн савны хажууд тавьж. Онцгой байдлын ерөнхий газраас мэргэжлийн хvмvvс ирж гар гранат гэдгийг нь тогтоож. Дэлбэрч болзошгvй гэж vзээд Налайхад байрладаг мэргэжлийн байгууллага буюу мини тэсэрч дэлбэрэх аюулыг таслан зогсоодог хvмvvс ирэх хэрэгтэйг зөвлөөд буцаж. Дугаар шилжих мөчид гранат Долоон буудлын автобусны буудлын ар талд хогийн савны хажууд байж л байж. Учир нь Налайхаас мэргэжлийн хvмvvс ирээгvй байж. Юутай ч цагдаагийнхан эргэн тойронд хvн мал ойртуулахгvй байх арга хэмжээг vргэлжлvvлсэн хэвээр байгаа аж” гэнэ.

Өнөөдөр сонины маргаашийнх нь дугаарт сэтгүүлч Б.Одмаа “дэлбэрч болзошгvй гранат олон хvний хөлийн газарт хамгаалалтын бvсэд байгаа тухай өмнө нь мэдээлсэн. Тэр гранат цэнэгтэй, дэлбэрсэн гэсэн сэрдхийм мэдээлэл дуулдлаа. Жаахан хvv бариад гvйж байсан уг гранатыг Зэвсэгт хvчний жанжин штабын зэвсэглэлийн мэргэжилтнvvд газар дээр нь буюу Долоон буудлын автобусны буудлын ар талд дэлбэлжээ. Газрын гvн рvv 30 см ухалт хийж дуу чимээ болон дэлбэрэх хvчийг нь сааруулсан байна. Уг гар гранат нь 200-300 метрийн зайд хөнөөх чадалтай байлдааны хориглолтын Ф-1 гэдгийг мэргэжлийн хvмvvс тогтоосон. Нэгэнт цэнэгтэй гранат байсан тул тэр хавийн газрыг металл хайгчаар шалгасан аж. Сvхбаатар дvvргийн цагдаагийн хэлтсийн жижvvрийн алба, Онцгой байдлын ерөнхий газрын шуурхай алба, Зэвсэгт хvчний жанжин штабын ажилтнууд газар дээр нь шуурхай ажиллаж хvн аминд учирч болзошгvй эрсдлийг таслан зогсоожээ. Гранат олдсон айлын гэрийн эзэд 1996 оноос хойш энэ газартаа суурьшиж байгаа гэнэ. Өмнө нь байсан айл төмрийн хог хаягдал цуглуулдаг байснаас уг гранат газрын хөрсний дор орсон байж болзошгvй гэсэн таамаг байна” гэж мэдээлсэн байлаа.


Ийм мэдээ уншаад хөөрхий муу гранат хэл мэддэг бол юу гэх байсан бол, хэн гэдэд нөхөр барьж яваад хаяасан бол гэж дотроо ургуулан бодоод уран фантаз төрөөд доорхийг бичив:

ГРАНАТЫН СҮНС ИНГЭЖ ХЭЛЖ БАЙНА:

Зуун дамжин “амьдарсан” би
Зүв зүгээр хэвтэж байснаа
Зүггүй баньдийн гарт баригдаж
“Зууны аюул” болох шахлаа

Сэсээр улсад төрөөд
Склад дамжин талд нутагт ирсэн юм
Үймээний үед хэрэг болно гэж
Yнэндээ намайг “урьсан” юм

Ганцаараа би ирээгvй
Гангар гунгар гээд олуулаа ирснийг
Гарт баригдсанаас нь аваад
Газар тэнгэрийг нийлүүлэн шидэлсэн юм

Самуурайг ч алж явлаа
Санаархсаныг нь ч айлгаж явлаа
Амийг нь аварч дайсныг нь хөнөөхөөр
Алтнаас илүү үнэд хүрч явлаа

Тэгсэн байдаггүй
Тэвэрч явсан цэрэг намайг “гээчихсэн”
Энэ гэх бүртгэлгvй би
Эргээд хэнд ч хэрэггүй хог болсон

Хаягдсан хүүхэд траншейнд орчихдог
Хөлгүй би хаачих вэ дээ
Гараас хөл, хөлөөс гарт дамжин
Газарт нэг өдөр булуулсан даа

Коммунизм байгуулах гээд будилж явахад нь
Координатаа алдаад тэмцэж явахад нь
Хэрэг болж юуны магад гээд
Хэнэггүй би хүлээгээд хэвтэж л байсан

Нисдэггүй онгоцнуудаа зэвсэгтээ
Нисдэг бууддаг гээд тоолоод байхаар нь
Булаатай ч гэсэн би бас
Байлдааны зэвсэг гэж өөрийгөө тоож байлаа

Мянган өдөр тэжээж нэг өдөр ашиглана гэж
Мундир-тай дарга нар зөндөөг байлгадаг шиг
Хэрэг нь болохоор ухаж авах нь гэж найдаад
Хэрэндээ би “бэлэн” байсаар байсан юм

Зэвхий төмөр би буруу бодож байж
Зээлгүй баян улсад хэрэггүй новш байж
Оргодол хулгайч барьсан мэт
Олноос онцолж мануулдаг байгаа

Алах чадамж нь байна гээд
Арчаад нөөцөндөө авах нь гэж горьдоод
Наранд дулаацаад маадгар хэвтэж байсан чинь
Наргиагүй шууд буцаагаад булдаг байна ш дээ

Энэ улс зэвсэгээ ингэж хадгалдаг гэж
Эртнээс итгэсэн би
Цаг нь болоогүй юм байна гээд
Цааргалалгvй булуулсан юм

Гэтэл харин худал байж
Гар гранат гэж цоллуулж байгаад
Цаас ч шатааж чадалгүй
Цааш харчихдаг байна ш дээ

“Хөгжилтэй” оронд харин
Хөл гранат гэж доромжлуулалгуй
Төөрөг жамаараа
Тэгсгээд зайлсан нь ч зөв байж уу

Ямар ч байсан
Яс амарч сүнс саллаа
Ганцхан хүсэл байна
Гацаалгүй цааш нь дамжуулж өгөөч

Над шиг нуугдсан гранатууд зөндөө байгаа
Намар хавраа тоолоод хэвтэж л байгаа
Ашиглагдана гэж бүү горьд
Алив хурдан гарч ирээд далд орцгоо гээрэй

Айлын хүүхэд харагдвал харин
Аль болох нуугд гээрэй
Алх бариад нүдээд унавал
Амархан дэлбэрч гай тарив гээрэй

Булаатай хэд нь бушуухан
Байлдааны чадвараа алд гээрэй
Наранд байгаа хэд нь
Налайх руу эртхэн дөхөж бай гээрэй

Гавъяа байгуулахаасаа өнгөрсөн тул
Гай тарихаасаа өмнө “баригд” гээрэй
Хогийн сав, цагдаа болоод явчихвал
Хойноос минь ирэх нь гэдгийг нуулгүй хэлчихээрэй

Над шиг бөөн юм бодож баярлаад булуулахдаа
Нарыг сүүлийн удаа харж байгаагаа мэдэхгvй өнгөрчих вий
Хогноос доор хог болсон гэдгийг нь
Хэлж байгаад тэслээрэй

Аан нэг юм мартах шахаж
Алах хүний үгийг сонс гэдэг бил үү
Анх хэрэгтэй гэж явсан шигээ
Арчиж өнгөлж байгаад замд нь үднэ биз

Энд ирсэн чинь
Элдэв олон гранатын сүнстэй таарч
Царай муутай намайг
Цааш гэхээс нааш гэх юм алга байна

Ардын хувьсгалыг чинь бэхжүүлэх гэж
Амь амьдралыг чинь хамгаалах гэж
Атаатан дайсанд чинь бэлдсэн “бэлэг” байсан юм шүү
Алдар гавъяатай ахмад дайчин шиг “оршуулаарай”

Эрэлхэг цэргийн ташаанд явсан юм
Эх орны манаанд жагссан юм гэж үзээд
Элдэвлэж гоочлолгуй хүндэтгэлтэйгээр
Эвтэйхэн цэвэрлээд нааш нь явуулж байгаарай

Үг ихдэж үхэр холдлоо гэдэг бил үү хүмүүс
Үнс ихдэж дайсан зугтаалаа гэж гранатууд ярьдаг юм
Үүгээр би дуусгая даа
Үхэхэд минь хажууд байсан хогийн савыг нэг будчихаарай

***

АХМАД ДАЙЧИН БОДОХ НЬ:

Дайнд явсан цэрэг болгон үхдэггvй юм
Дайзтай сумаа бас дуустал нь бууддаггуй юм
Баригдахаа хүрвэл ганц нэгтэй нь хамт үхье гэж
Баараггүй дэлбэрэх ганц гранат ядаж үлдээдэг юм

Цаг цэвүүн байсныг хэлэх үү
Цаашдаа хэрэг болох ч байж мэднэ гээд
“Фак-1” гэдэг ганц гранат
Фронтоос авчирсан юмсан

Дандар баатраа хүртэл хэлмэгдүүлж явсан улс
Дагжин цэрэг намайг яаж ч мэднэ гээд
Энхийн цагт барилгачин болохдоо ч
Энгэртээ нөгөө гранатаа хадгалаастай явсан юм

Нас явж тэтгэвэрт гараад
Намайг одоо хэн тоохов дээ гэж тайтгараад
Талисман шиг зүүж явсан нөгөө гранатаа
Талд аваачаад булчихсан юм

Амьгүй гэлээ ч амийг минь хамгаалж явсан юм гээд
Арван сардаа нэг очиж арчаад далд хийдэг байлаа
Анх байсан шигээ гялалзаад
Ахиад ирээрэй гэсэн шиг үлддэгсэн

Хот өргөжсөөр нэг өдөр харин
Хашаа дугуйлагдаад гранат тэнд орчихдог байгаа
Миний юм гээд айлын хашаанд газар сийчээд уналтай биш
Медалиа унжуулаад хааяа очиж шагайдаг байлаа

Дайны гал дунд хичнээн сайхан найз нар минь үрэгдлээ
Дайсны тархинд хичнээн гранат дэлбэрлээ
Амьтай, амьгүй хоёр зэвсэг
Аль аль нь зөндөө үрэгдсэн дээ

Нас яваад гэрээс гарах чадваргүй болж
Надтай чацуу гранатаа эргэж чадахаа больсонсон
Гай газар доороос гахай модон дотроос гэдэг шиг
Гайтай энэ өдөр гранат газраас цухуйчихаж

Наадах чинь миний юм
Надтай хамт тулалдаж явсан “нөхөр” минь юм
Та нарт хэрэггүй бол ахдаа өгчих
Тахиж шүтэж яваад буурал ах нь өнгөрье

Шидээгvй балбаагуй байхад тэсэрдэггүй юм
Шийтгэлгүйгээр түүнийг бүү хороо гэж хэлэх гэвч
Гэрээс гарч чадахгуй би энд хэвтсээр
Гранат тэнд “алуулдаг” байна ш дээ

Тал нутаг руу минь дайсан өнгөлзсөн
Тэр нэгэн аймшигт он жилүүдийн дурсамжтайгаа
Тэнгэрт халихдаа газарт булуулж уулзана даа гэж бодсонсон
Тэгэх хувьгүй байж дээ

Захих нэг зүйл байна
Замбуулингийн жамаар өвгөн ах нь бурхан болоход
Зангиатай биш, гранаттайгаар хөрөгийг минь зураарай
Зангыг нь мултлаагуй бүтэн хэвээр нь зүүлгээрэй

Байлдаж явсан юм гээд
Бишгvй олон медаль зүүлээ
Байлдаанд медаль биш гранат нөхөр болж явсныг тооцоод
Баруун ташаанд минь зүүлттэйгээр зураарай

Хэлгvй болохоос ярих юм цаадаханд чинь зөндөө байсан
Хөгшин надаас ч илүү одон авах гавъяатай байсан
Бидний төлөө дэлбэрч явсан нөхдийг нь бодоод
Баримал хөшөөгөө больё, зураганд минь ядаж үлдээгээрэй

ЗОХИОГЧООС ӨВГӨН БАЙЛДАГЧИД ХЭЛЭХ ҮГ:

Таны булсан гранат тэр биш байх
Тэр гранат өөрийгээ гээгдсэн гэж өчсөн шүү
Санаагаар бүү уна
Санаж явсан бүхэн тань бүтэх болно

Гэхдээ булуулсан, гээгдсэн ялгаагүй
Гранат бол гранат шүү дээ
Бүгдэд нь зориулаад нэг шүлэг бичнэ ээ
Буурал ах минь та итгэж болно

Долоон буудлын тэнд золбин нохой шиг хашуулаад
Дотор тамираа таслуулсан тэр гранатыг
Дорнодын Халх голд дайсныг хашаад
Доторхыг нь гадагш нь гаргасан гранат гэж дурсая

Таны булсан гранатыг олоод
Ташаанд тань зүүлгэж оршуулна гэж хуураад яах вэ
Зураг хөрөгөнд тань харин оруулж
Зулын ард мөнхжүүлэх болно

ГРАНАТЫН СҮНС ДАХИН ДУУГАРАВ:

Өвөртөө унтаж явсан
Өвгөн байлдагч амьд байсан юм уу
Эргэж ирэхгvй арван жил болохоор тань
"Энгэрээ" зэвэртэл уйлж хэвтсэн юм

Зун болоод байгаа юм уу даа, бороо ороод
Зулайгаасаа эхлээд газраас цухуйчихсан
Тэгэж тэгэж тэсэлгvй "нүдээ" гаргаад харсан чинь
Тойруулаад хашаа барьчихсан байдаг байгаа

Надад зориулаад модоор хүрээ татчихаж
Насны эцэст хүндлүүлсэн байна гэж баярлаад
Мөндөл шиг нүхнээсээ гарч ирээд
Маадгар хэвтэж байгаад "чихдүүлчихсэн" дээ

Хаанаас гараад ирсэн гай вэ
Хэний хэн бэ гэхээр нь
Ямар чиний нэрийг хэлэлтэй биш
Яаж булсныг чинь ярилтай биш

Олны газар аймшиг авчирч булсан байна гээд
Овог нэрээр чинь хайгаад, үхсэн бол
Онгодыг чинь бусниулах вий, амьд бол
Одонг чинь хурааж "хээрийн шүүх"-ээр оруулчих вий гэж айсан

Гээгдсэн, хаягдсан гэж гүрийсээр
Генерал мөрөөдөлтэй явсан чиний нэрийг өөртөө аваад
Гэдсээ хүү татуулж хөрсөнд цацаад
Гранат гэдэг нэрнээсээ салсан

Хамаг амьтны хараал идэж, нүд болоод
Харуул манаатай хэвтэж байхдаа
Хамар даваанд намайг тэгэхэд шидчихгүй дээ
Халуун ширэм дайсанд шигтгээд баатарлаг үхэх байж гэж бодсон

Засаатай эр бүхэн хүчин хийдэггvй
Замагтай буу өөрөө хүн алдаггүй шиг
Гранат нэрнээс минь тэгтлээ айх хэрэггүй байсан юм
Гарнаас гар дамжаад явахад би лав тэсрэхгvй байсан

За даа, тэгээд одоо өнгөрсөн
Заяа төөрөг нь тийм байж
Бут үсэрсэн биеэ наана чинь орхиод
"Бурханы" оронд залраад байна даа

Заар ханхлуулсан залуу явахад чинь
Зелёный өнгөтэй би ч бас шинэхэн явсан
Тасгийн сувилагч бүсгүйд харц чулуудаж явахад чинь
Ташаанд чинь зүүгдчихээд би чимэг нэмэж явсан би

Надаас түрүүлээд хөгшрөөд ирэхэд чинь
Намайг бүтээсэн төмрөнд уурлаж явлаа
Хамтдаа өвгөрч муудаад
Хадан гэрт цуг хэвтэхийг хүсдэг байлаа

Зэв даасан ч залуугаараа үлдсэндээ гутарч
Зэс медальдаа дийлдэн бөхийх чамайг өрөвдөж байлаа
Уулзахгуй удахаар чинь өнгөрч гээд
Уйлж байсан, харин тэгсэн би түрүүлчихжээ

Энд ирсэн хойноо интернет энэ тэрээр орж үзээд
Элдэвийн юм сараачин гомдоллож суутал
Байлдагч чи намайг дурсан юм бичжээ
Баруун ташаандаа зуруулаад мөнхрөхийг хүсчээ

Муу амьд явахаар сайн үх гэж хүмүүс ярьдаг
Манаад сууж байсан цагдаа намайг ташаандаа зүүгээд
Манийгаа баярлуулж, өөрийгөө хамгаалж алхахгүйгээс хойш
Миний байх газар энэ мөнөөс мөн байна

Марталгуй санаж явсан чамд баярлалаа
Маргаашийн нэг өдөр хөрөг зураганд чинь уулзая даа
Болдог бол өөрийгөө залуу цэрэг байснаар зур гэж захиарай
Бор шенельтэй гурвуулаа мөнхөд залуу үлдэе дээ.

Аделайд, Өмнөд Австрали, 2006.06.06